Gece gökyüzünü seyretmek keyifli ve huzur veren aktivitelerden biridir. Ancak ne yazık ki günümüzde ışık kirliliği nedeniyle gece gökyüzünde yıldızları görmek giderek zorlaşıyor. Özellikle büyük şehirlerde çok parlak bir kaç yıldız dışındaki diğer yıldızları görmek neredeyse imkansız hale geldi. 


Işık Kirliliği Nedir?

Işık kirliliği, doğal karanlık ortamların yapay ışık kaynaklarıyla bozulmasıdır. Gökyüzünün büyülü manzarası, insanlara yüzyıllardır ilham veriyor. Ancak maalesef son yüzyılda bu muhteşem güzelliği kaybetmeye başladık. Elektrik gücünün yaygınlaşmasıyla birlikte gece gökyüzünü aydınlatmak adına aşırı ışık kullanımına başvurduk. Bu durum sadece doğayı değil bizi de olumsuz etkiliyor. Büyük şehirde doğup yaşadığı için gökyüzünde uzanan samanyolu kemerini hiç görememiş nesiller yetişiyor. Çeşitli çevre ve sağlık sorunlara yol açan ışık kirliliği 4 farklı şekilde kategorize edilir. Bunlar aşağıdaki gibidir:


  • Işık Taşması (Light Trespass): Evimize dışarıdan gelen istenmeyen yoğun ışık, ışık taşması olarak adlandırılır. Özellikle büyük şehirlerde meydana geliyor ve bazı durumlarda çok rahatsız edici olabiliyor. Işık taşmasının insanlar üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle ABD hükümeti ve Uluslararası Karanlık Gökyüzü Topluluğu tarafından yönetmelikler oluşturulmuş durumda. Bu yönetmelikler ile ışık için bir limit belirlenmiş olduğundan herkes ışığı istediği gibi ışık kullanamıyor. ve kullanabileceğimiz ışığın belirli bir limiti bulunuyor. Ülkemizde ise henüz böyle bir uygulama yok.

  • Göz Kamaştırıcı Işık (Glare): Adından da anlaşılabileceği gibi oldukça rahatsız edici bir ışık kirliliği türüdür. Bu tür kirlilik, özellikle araç farlarından ya da başka kaynaklardan gelen yoğun ışığın gözümüzü neredeyse güneşe bakar gibi kamaştırması sonucunda oluşur. Göz kamaştırıcı ışık kirliliği, asıl nesneyi görmemize engel olabilir ya da görme yetimizi olumsuz etkileyebilir. 

  • Gökyüzü Parlamaları (Skyglow): Özellikle kalabalık nüfusa sahip şehirlerde ışığın kontrolsüz bir şekilde gökyüzüne yayılmasıdır. Bu kirlilik türü amatör ya da profesyonel astronomların en büyük düşmanıdır. Lambaların yalnızca belirli alanları aydınlatması gerektiği halde kaynağından dik bir şekilde yayılmasından dolayı gökyüzünde görülen cisim sayısı bir hayli azalıyor. Bu etki yüzünden gökyüzünde bir ya da iki yıldızın dışında hiçbir şey gözlemlemek mümkün değildir.

  • Aşırı Aydınlatma (Over Illumination): Aydınlatılması gereken bir yeri gerekenden fazla enerji kullanarak aydınlatmaktır. Ne yazık ki günümüzde bu durumu hemen hemen bütün dünyada yaygın bir şekilde görüyoruz. Ancak pek çoğumuz bu durumun ne kadar büyük bir sorun olduğunun farkında değiliz. Aşırı aydınlatma, sadece enerji israfına neden olmakla kalmıyor aynı zamanda doğaya da zarar veriyor. Kuşların ve diğer hayvanların doğal yaşam alanlarını etkileyerek ekolojik dengenin bozulmasına neden oluyor.

  • Işık Toplanması (Light Clutter): Belirli noktalarda gereğinden fazla miktarda ışığın gruplaşmasıdır. Bu tür bir ışık kirliliği, sürücüler ve pilotlar için son derece tehlikeli olabilir. 




Işık Kirliliği Nasıl Oluşur?

Işık kirliliğinin en temel sebebi yapay dış mekan ışıklarının gereksiz zamanlarda ve alanlarda kullanılmasıdır. Özellikle ticari ve endüstriyel aydınlatmalar ile kötü tasarlanmış konutlar ışık kirliliği oluşmasına neden oluyor. Aydınlatma armatürlerinin korumasız olması, sağladıkları aydınlatmanın yaklaşık %50'sinden fazlasının gökyüzüne veya yan taraflara doğru yayılmasına neden oluyor. Bu durumda, hedeflenen bölgenin sadece %40'ı gerçekten aydınlatılıyor. Bu kötü tasarımlar nedeniyle dış mekan aydınlatmasının büyük çoğunluğu boşa harcanmış oluyor. Yanlış aydınlatmadan dolayı sadece ABD'de, her yıl 1,7 milyon ton karbondioksit salınımı meydana geliyor. 


Işık Kirliliği Sebepleri Nelerdir?

Gökyüzünü atalarımızın gördüğünden çok daha farklı görüyoruz. Artık şehirlerimizin yapay ışıkları gökyüzündeki doğal ışıkların görünürlüğünü engelliyor hatta imkansız kılıyor. Bu da gözlemleme sıklığımızı ve hayal kurma miktarımızı önemli ölçüde azaltıyor. Gökyüzüne bakarak hayaller kurmak, insanlık tarihinde her zaman ilham vericiydi. Ancak bugün bu eski geleneği devam ettirmek zorlaştı. Yine de unutmayalım ki gökyüzünde hala büyüleyici cisimler var ve onları görmek için çaba harcamaya değer. 


Işık kirliliği nedeni olarak karşımıza farklı pek çok faktör çıkıyor. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:


  • Şehirlerin hızla büyümesi

  • Açık hava reklamcılığı

  • Yanlış aydınlatma tasarımı

  • Fazla enerji tüketimi 


Işık Kirliliğinin Etkileri Nelerdir?

Belki de modern çağın en büyük sıkıntılarından biri gökyüzündeki muhteşem manzaraları kaçırma riskidir. Son yıllarda özellikle sanayileşmenin ve teknolojinin hızlı ilerlemesinin bir sonucu olarak ışık kirliliği giderek artan bir sorun haline geldi. Işık kirliliğinin zararları tüm canlıları kapsıyor. Bu kirlilik, insan yaşamının yanı sıra doğal çevreyi de olumsuz etkiliyor. Işık kirliliğinin etkileri şu şekilde sıralanabilir:


  • Ekolojik Dengesizlik Yaratır: Işık kirliliği, bitki örtüsünü ve toprağı etkileyerek ekolojik dengelerin bozulmasına neden oluyor. Bazı bitkilerin gece dinlenmeye ihtiyacı vardır. Ancak yapay ışık kaynaklarından dolayı bu süreci olması gerektiği tamamlayamazlar. Bu durumda bitkilerin büyümesi yavaşladığından dolayı verimlilikleri de azalıyor. 

  • Hayvanları Olumsuz Etkiler: Işık kirliliği, doğanın ritmini bozarak hayvanların göç etme, üreme ve beslenme davranışlarını etkiliyor. Kuşlar ve deniz kaplumbağaları gibi hayvanlar, ışık nedeniyle doğal yönlerini bulmakta zorlanabiliyorlar. Özellikle deniz kaplumbağaları doğru yönde yüzerek denize giremezlerse üreme oranlarında azalma meydana geliyor. Deniz kaplumbağaları gibi balıklar ve diğer sürüngenler de yapay ışık kaynaklarından dolayı üreme davranışlarını değiştirirler. 

  • Atmosferi Olumsuz Etkiler: Her yıl atmosferde önemli miktarda sera gazı salınımı gerçekleşiyor. Işık kirliliğinin bir yılda 12 milyon tondan fazla karbon salınımına neden olduğu tahmin ediliyor. Bunun yanı sıra ışık kirliliği diğer kirlilik türlerine de katkıda bulunuyor. Yapılan bir araştırmada ışık kirliliğinin doğal olarak oluşan havayı temizleyen süreci baskılayarak dolaylı yoldan hava kirliliğini artırdığı görülmüştür. 

  • Enerji Kaybına Neden Olur: Günümüzde enerji tasarrufu konusu oldukça önemli bir hale geldi. Boşa harcanan ışık, hem doğal kaynakların tükenmesine hem de enerji israfına yol açıyor. Dış mekan aydınlatma armatürleri tarafından boşa harcanan %30’luk ışık, yılda yaklaşık 22 Terawatt Saat (TWh) / yıl elektrik enerjisinin boşa harcanmasına neden oluyor. Bu boşa giden elektrik enerjisini üretmek için yıllık olarak 3,6 milyon ton kömür veya yaklaşık 12,9 milyon varil petrol israf edildiği tahmin ediliyor. Bu miktar, 11 milyondan fazla evin aydınlatılması veya 777.000’den fazla aracın çalıştırılması için yeterli olan enerji miktarına denk geliyor. 

  • Astronomiyi Zorlaştırır: Işık kirliliği, gökyüzüne ve yıldızlara olan hayranlığımızı kökten değiştiriyor. Gözlemleyebileceğimiz birçok kozmik olayı, teleskop yardımıyla zorlu bir çabayla bile ancak görebilir hale geldik. Bu durumdan en çok etkilenenler ise astronomlardır. Işık kirliliği ve gök parıltısı, onların çalışmalarını engelliyor ve astronomik ekipmanları kullanarak gözlem yapmalarını zorlaştırıyor.




Işık Kirliliğinin İnsan Sağlığına Etkileri Nelerdir?

Doğal çevre, hayvanlar, atmosfer, enerji ve astronominin yanı sıra ışık kirliliğinin insan sağlığı üzerinde de olumsuz etkileri bulunuyor. Bu olumsuzluklar aşağıdaki gibidir:


  • Uyku Düzenini Bozar: Işık kirliliği gece uykusunun kalitesini azaltır. Ayrıca uykusuzluğa da neden olabilir. Bu da gündüz yorgunluk, halsizlik ve konsantrasyon eksikliği gibi sorunların yaşanmasına yol açabilir. Kronik uyku bozukluklarının uzun vadede kalp hastalıkları, obezite ve diyabet gibi ciddi sağlık sorunlarına neden olduğu biliniyor.

  • Hormon Seviyelerini Etkiler: Gece üretilen melatonin hormonu, uyku düzenimizi düzenler. Ancak aşırı ışığa maruz kalmak melatonin seviyelerinin düşmesine ve bağışıklık sistemi fonksiyonlarının olumsuz etkilenmesine neden olabilir. Böylece ışık kirliliği bağışıklık sistemi hastalıklarına zemin hazırlayabilir.

  • Göz Sağlığına Zarar Verir: Işık kirliliği, gözlerin dinlenmesi ve yenilenmesi için gereken karanlık ortamı engelliyor. Bu nedenle uzun süre ışık kirliliğine maruz kalmak göz yorgunluğuna neden olabilir. Ayrıca göz tansiyonu gibi daha ciddi göz sağlığı sorunlarına da yol açabilir.




Işık Kirliliği Nasıl Önlenir?

Günümüzde sanayileşmenin etkisiyle artan yapay ışık kaynakları, doğal yaşama büyük zararlar veriyor. Işık kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkileri özellikle son yıllarda daha fazla araştırılmaya başlanmıştır. Bu sorunun çözümü için herkesin üzerine düşen sorumluluklar vardır. Işık kirliliğini önlemek için alınabilecek önlemler şunlardır:


  • Sokak lambaları, reklam panoları gibi yapay ışık kaynaklarının sayısının azaltmak.

  • Binaların ve sokakların aydınlatmasında doğru renk sıcaklığı ve ışık şiddeti için düşük basınçlı sodyum lambaları kullanmak.

  • Aydınlatma seviyelerini en aza indirmek.

  • Işığın istenmeyen yönlere dağılmaması engellemek için yön kontrolü sağlamak. 

  • LED aydınlatmalar kullanmak.

  • Sensörler kullanmak.

  • İnsanları ışık kirliliği konusunda bilinçlendirmek.



Işık Kirliliği Benzeri Diğer Çevre Problemleri Nelerdir?

İnsan faaliyetleri ile doğal dengeyi bozarak çevreye zarar veriyoruz. Ancak dünya üzerinde yaşayan canlıların sağlıklı bir çevrede var olabilmesi için doğanın dengesini korumalıyız. Bu yüzden çevre sorunlarına karşı duyarlı olmalı ve bu sorunlarla mücadele etmeliyiz. Işık kirliliği gibi doğal çevreye zarar veren pek çok çevre sorunları bulunuyor. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:


    • İklim değişikliği: Atmosferdeki sera gazlarına bağlı olarak dünya genelinde sıcaklık artışına ve iklimlerin değişmesine neden olur.
    • Su kirliliği: Endüstriyel atıklar, tarım ilaçları, evsel atıklar ve diğer kaynaklar nedeniyle su kaynaklarının kirlenmesidir.
      • Hava kirliliği: Sanayi tesisleri, taşıtlar ve diğer kaynaklar nedeniyle havada oluşan  kirliliktir.
        • Gürültü kirliliği: Çevredeki ses seviyesini yüksek düzeylere çıkaran bir tür çevresel kirliliktir.
          • Toprak erozyonu: Tarım uygulamaları, inşaat faaliyetleri ve ağaçsızlandırma gibi nedenlerden meydana gelen ve bitki örtüsünün yok olmasına sebep olan çevre sorunudur.
            • Toprak kirliliği: Toprağın doğal yapısını ve işlevlerini olumsuz etkileyen insan faaliyetleri sonucu ortaya çıkan çevre sorunudur.
              • Biyoçeşitlilik kaybı: Ormanların tahribatı, denizlerde aşırı avlanma, habitat kaybı gibi nedenlerden dolayı meydana gelen çevresel sorundur.